لێژنەی دۆزینەوەی ڕاستییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان سەبارەت بە کۆماری ئیسلامی ئێران:
(کەمایەتییەکانی ئێران بە شێوەیەکی نادادپەروەرانە و ناڕێژەیی کەوتوونەتە بەر شاڵاوی سەرکوتەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ دامرکاندنی بزووتنەوەی “ژن، ژیان، ئازادی”ی.)
جنێڤ- پانێڵی سەربەخۆی دۆزینەوەی ڕاستییە نێودەوڵەتییەکان سەبارەت بە ئێران لە ڕاپۆرتێکی نوێدا کە ئەمڕۆ بڵاوی کردەوە، ڕایگەیاند کە کەمایەتییە نەتەوەیی و ئایینییەکانی ئێران بە تایبەتی کەمینە کورد و بەلووچەکان لە دوای سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکان لە ساڵی ٢٠٢٢ەوە بە شێوەیەکی ناڕێژەیی کاریگەرییان لەسەر بووە. ئەمەش دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی هەڵاواردنی لەمێژینەیە کە دەبێت دەستبەجێ کۆتایی پێبێت.
ڕاپۆرتەکە چەندین حاڵەتی پێشێلکاری گەورەی مافی مرۆڤ لەلایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە بەرامبەر بە ئەندامانی کەمینەکان بەڵگە کردووە، لەوانە کوژرانی نایاسایی، لەسێدارەدانی دەرەوەی دادگا، بەکارهێنانی هێزی کوشندە، دەستبەسەرکردنی ئارەزوومەندانە، ئەشکەنجەدان، دەستدرێژیکردنە سەر، بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ و هەراسانکردنی سێکسی – کە زۆربەیان دەبێتە هۆی تاوانی دژی مرۆڤایەتی. منداڵانی کەمینە نەتەوەیی و ئایینییەکان لە کاتی ناڕەزایەتییەکاندا بە تایبەتی تووشی پێشێلکاری توندی مافەکان بوون، لەوانە کوشتن و کەمئەندامکردن، دەستبەسەرکردن، بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ، زیندانیکردن، ئەشکەنجەدان و دەستدرێژیکردنە سەر و جۆرەکانی تری توندوتیژی سێکسی کە لە ئەنجامدا زەبر و زەنگی بەردەوامیان لێکەوتووەتەوە.
لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە: “ناکرێت کاریگەری ناڕەزایەتیەکان لەسەر کەمینەکان پشتگوێ بخرێت، پەڕۆی کۆمەڵایەتی پێکهاتەکان زیانی پێگەیشتووە، ژنانی کەمینە نەتەوەیی و ئایینییەکان بەهۆی هەڵاواردن و توندوتیژی بەرامبەریان، چ وەک ژن و چ وەک کەمینە، زیانی تایبەتیان بەخۆوە بینیوە”. “ئێتنیکی و ئایینی چڕتر دەبێتەوە.” کاریگەری لەسەر منداڵان لە نێوان نەوەکاندایە- زەبر و زەنگی فرەلایەنە کە ڕەنگە بۆ دەیان ساڵ بەردەوام بێت.
ناڕەزایەتییەکان دوای مردنی نایاسایی زینا مێهسا ئەمینی، ژنێکی ئێرانی-کوردی تەمەن ٢٢ ساڵ، لە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٢ لە دەستبەسەریدا دەستیپێکرد، دوای ئەوەی لەلایەن “پۆلیسی ئەخلاق”ەوە بەهۆی پابەندنەبوون بە یاسا ئیجبارییەکانی حیجاب لەلایەن ئێرانەوە دەستگیرکرا.
کەمینە نەتەوەیی و ئایینییەکان تا ساڵی ٢٠٢٣ گەورەترین و درێژترین بەشدارییان لە بزووتنەوەکەدا هەبووە، چونکە پێشتر ڕووبەڕووی هەژارییەکی بەرفراوان و هەڵاواردنی دەیان ساڵە و بێ سزای بەرفراوان بوونەتەوە بەهۆی ئەو تاوانانەی کە بەرامبەریان ئەنجامدراون. ئامادەبوونی قورسی سەربازی و ئەمنی پێشوو لە پارێزگا سنوورییەکان کە دانیشتوانی کەمینەیان تێدابوو، ژینگەیەکی ڕێگەپێدراوی بۆ حکومەت دروستکرد بۆ سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکان، لەنێویاندا بە وەڵامدانەوەی سەربازیی هاوئاهەنگ. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی لە ماوەی بزووتنەوەکەدا زۆرترین ژمارەی گیانلەدەستدان و برینداربوون لە نێو کەمینە نەتەوەیی و ئایینییەکاندا ئەزموون بکرێت.
لەنێو ئەوانەی زیانیان بەرکەوتووە، کەمینە نەتەوەییەکانی کورد و بەلووچ، هەروەها تورکی ئازەربایجانی و عەرەبی ئەهوازی بوون کە بەشێکی زۆریان سوننەن لەو وڵاتەی کە زۆرینەی شیعەن.
پانێڵی دۆزینەوەی ڕاستییەکان لە ڕاپۆرتەکەیدا ڕایگەیاندووە کە هێزە ئەمنییەکان بە شێوەیەکی ئارەزوومەندانە دەستبەسەری بەکۆمەڵ و زیندانیکردنی ئەندامانی کەمینە نەتەوەیی و ئایینییەکانیان کردووە کە بەشدارییان لە ناڕەزایەتییەکان کردووە یان هاوسۆزییان لەگەڵ بزووتنەوەکە دەربڕیوە. لە دەستبەسەرکردندا تووشی بارودۆخی نامرۆڤانە و ئەشکەنجەدان و ئازاردان و دەستدرێژی و جۆرەکانی تری توندوتیژی سێکسی و جێندەری بوون.
ئەو دادگاییکردنانەی کە بەدوایدا هاتبوون، پێشێلکردنی مافەکانی ڕێوشوێنی یاسایی و ڕێوشوێنی یاسایی بوون. زۆرجار کەمینە دەستبەسەرکراوەکان بە درۆ تۆمەتبار دەکران بە تاوانی پەیوەندیدار بە ئاسایش، ئەمەش بەشێکە لە گێڕانەوەی درێژخایەنی حکومەت کە چالاکیی کەمینەکان وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی وێنا دەکات. لە دوای ناڕەزایەتییەکانی ئەیلوولی ٢٠٢٢ەوە، ئێمە زیادبوونی گەورەی لەسێدارەدانەکانمان بینیوە، بەتایبەتی لەو ناوچانەی کە دانیشتوانی کەمینەیان تێدایە، لەگەڵ چەندین سزای لەسێدارەدان لەم دواییانەدا کە دژی ژنانی کەمینە نەتەوەییەکان دەرچووە، کە کاریگەرییەکی ساردی لەسەر چالاکییەکانی مافی کەمینەکان هەبووە.
چالاکوانانی مافی کەمینەکان و داکۆکیکارانی مافی ژنان و سەندیکاکانی کرێکاری و سەرکردە ئایینییە سوننەکان بە ڕوونی کرانە ئامانج.
پانێڵی دۆزینەوەی ڕاستییەکان بۆی دەرکەوتووە کە تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتی بەهۆی گۆشەگیری ڕەگەزییەوە لەگەڵ گۆشەگیری نەتەوەیی و ئایینیدا تێکەڵ دەبن.
نزیکەی نیوەی چاوپێکەوتنەکانی پانێڵەکە لەگەڵ قوربانییەکان و شایەتحاڵەکان ئەندامی گروپە کەمینەکان بوون و ژمارەیەکی بەرچاو لەو ڕووداوانەی کە پێداچوونەوەیان بۆ کراوە لە پارێزگاکانی کەمینەدا ڕوویانداوە.
پانێڵەکە جەختی لەوە کردەوە کە وردبینی هێشتا بە زەحمەت دەمێنێتەوە. پانێڵەکە ئاماژەی بەوەدا کە – دوو ساڵ دوای دەستپێکردنی ناڕەزایەتییەکان – پانێڵەکە ئاگاداری هیچ لێکۆڵینەوەیەکی تاوانکاری بەرچاو نییە لە دژی بەرپرسانی پلە باڵا بەهۆی پێشێلکارییەکانی دژی ئەندامانی کەمینەکان لە پەیوەندی لەگەڵ ناڕەزایەتییەکان. پانێڵەکە داوای کردووە ڕێوشوێنی گۆڕانکاری بۆ قەرەبووکردنەوە و لێپرسینەوە لەسەر ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتی بۆ دەستەبەرکردنی مافەکانی قوربانییەکان بەتایبەتی ژنان و منداڵانی کەمینەکان بگیرێتەبەر.
کۆتایی
پێشینە: لە ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢، ئەنجومەنی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەرکێکی سەربەخۆی نێودەوڵەتیی دۆزینەوەی ڕاستی لە کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ لێکۆڵینەوە لە پێشێلکارییە گوماناوییەکانی مافی مرۆڤ لە کۆماری ئیسلامیی ئێران کە پەیوەستە بەو ناڕەزایەتیانەی کە لە ١٦ی ڕەزبەری ٢٠٢٠ دەستی پێکردبوو، ڕاسپارد. ٢٠٢٢، بە تایبەتی لەگەڵ گرنگیدان بە ژنان و منداڵان. ڕۆژی 20ی کانونی یەکەمی 2022 سەرۆکی ئەنجوومەنی مافی مرۆڤ دەستنیشانکردنی هەریەک لە سارا حوسێن (بەنگلادش) و شاهین سەردار عەلی (پاکستان) و ڤیڤیانا کرستیڤیچ (ئەرجەنتین)ی وەک سێ ئەندامی سەربەخۆی پانێڵەکە و دەستنیشانکردنی سارا حوسێنی وەکو ئەندامانی… کورسی.
بۆ زانیاری زیاتر لەسەر کارەکانی کۆمیسیۆنی سەربەخۆی نێونەتەوەیی دۆزینەوەی ڕاستییەکان لە کۆماری ئیسلامی ئێران، لێرەدا بڕوانن.
بۆ زانیاری زیاتر و پرسیاری میدیایی، تکایە پەیوەندی بکەن بە تۆد پیتمان، ڕاوێژکاری میدیا بۆ دەستەکانی لێکۆڵینەوەی ئەنجومەنی مافی مرۆڤ: todd.pitman@un.org، مۆبایل: +41 76 691 1761.
